SMEs Việt Nam có bắt nhịp được xu hướng ESG đang được đẩy mạnh trên thế giới?

ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị) không là xu hướng ngắn hạn mà nó là xu hướng phát triển kinh doanh dài hạn của thế giới. Xu hướng này không chỉ ảnh hướng đến doanh nghiệp lớn mà sẽ còn điều chỉnh và tác động tới cả các doanh nghiệp dạng SMEs. 

Cách hiểu về ESG 

Từ trước tới nay ở Việt Nam, khi nhắc đến “trách nhiệm” của doanh nghiệp, hầu hết chỉ nghĩ đến các hoạt động trách nhiệm xã hội kiểu: làm từ thiện; nâng cao hiểu biết hay phẩm chất nào đó cho một nhóm cộng đồng. Ví dụ như VPBank là đơn vị tiên phong trong khơi dậy phong trào chạy bộ cho người dân Việt Nam, xuất phát từ định vị “Vì 1 Việt Nam thịnh vượng” trên thế kiềng 3 chân: thịnh vượng sức khỏe - thịnh vượng tinh thần - thịnh vượng vật chất. 

Nhưng “trách nhiệm” của 1 doanh nghiệp trong môi trường kinh doanh không chỉ có thế. 

Trách nhiệm ở đây bao gồm: tuân thủ các luật và chính sách của Chính phủ về các hoạt động trong sản xuất và kinh doanh như phòng cháy chữa cháy, bảo vệ môi trường; chung tay giảm phát thải nhà kính; không sản xuất và buôn bán hàng giả, nhái kém chất lượng ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tinh thần của người sử dụng và cộng đồng nói chung. Dẫu biết rằng, trong thực tế hệ thống văn bản pháp luật, quy định và cơ chế của Chính Phủ còn chồng chéo, không dễ áp dụng hoặc đem đến cảm giác nhiêu khê. Nhưng Chính phủ cần các doanh nghiệp trong quá trình thực hiện thấy các vấn đề lớn ở đâu cần đóng góp ý kiến và đưa giải pháp để sửa đổi. Mà giải pháp ở đây phải gắn liền với ES - tức là môi trường và xã hội. 

Xét đến cùng, doanh nghiệp được thành lập và điều hành bởi con người, con người sống trong môi trường sống của tự nhiên. Nên khi tự nhiên bị bào mòn không còn xanh, sạch thì con người sẽ gánh chịu hậu quả về thiên tai, bệnh tật. Vì vậy, càng ngày các chính phủ trên khắp thế giới càng khuyến khích các doanh nghiệp đi theo hướng sản xuất và kinh doanh xanh - sạch, giảm khí phát thải nhà kính. Ngay tại Việt Nam, các doanh nghiệp lớn cũng đang hồ hởi chuyển mình theo hướng này. Ví dụ điển hình là Vinfast với việc chuyển sản xuất xe dùng xăng sang xe dùng điện, ít nhất giảm khí phát thải trong quá trình sử dụng. Một loạt các doanh nghiệp kinh doanh trong ngành F&B cũng chuyển mình với những thay đổi từ nhỏ nhất như điều chỉnh logo và bộ nhận diện thương hiệu từ nhiều màu sắc sang ít màu sắc hơn để cắt giảm nguyên liệu in (mực in) góp phần giảm bớt chất thải vào môi trường, đồng thời tối ưu chi phí in ấn. 

Vì vậy, xu hướng ESG trong kinh doanh là xu hướng tất yếu đòi hỏi các doanh nghiệp từ lớn tới nhỏ đều cần phải chuyển mình theo. 

Điều gì có thể xảy ra nếu doanh nghiệp không chuyển mình theo ESG?

Dễ dàng nhận thấy, khi Chính phủ thúc đẩy và tạo ra hành lang pháp lý để các doanh nghiệp chuyển mình sang ESG, thì mọi ưu đãi ưu tiên sẽ dành cho các doanh nghiệp kiểu đó. Đồng thời, khi ESG là chiến dịch của 1 quốc gia thì Chính phủ sẽ đầu tư tiền bạc và nguồn lực để giáo dục cộng đồng để chuyển hành vi tiêu dùng sang lựa chọn các sản phẩm, dịch vụ của các doanh nghiệp theo hướng ESG. Từ đây các doanh nghiệp đứng ngoài xu hướng này sẽ mất dần thị phần và sớm muộn bị đào thải ra khỏi thị trường kinh doanh. 

Doanh nghiệp kinh doanh luôn phải nhắm sẵn đoạn thị trường với nhóm những người khách hàng tiềm năng và người tiêu dùng tiềm năng trong đó. Hiện nay rất nhiều doanh nghiệp đã chuyển dịch nhóm khách hàng trọng tâm sang thế hệ trẻ, những người thuộc thế hệ gen Z trở đi. Gen Z là nhóm có ý thức về bảo vệ môi trường và tính cộng đồng cao. Rất nhiều nghiên cứu của các đơn vị nghiên cứu thị trường chỉ ra rằng, gen Z sẵn sàng chi trả cao hơn cho các sản phẩm thân thiện với môi trường, có xu hướng tìm kiếm các sản phẩm mang yếu tố xanh và đồng thời khuyến khích những người xung quanh có lối tiêu dùng như mình. 

Nếu có phản biện rằng, chính genZ những người có lối sống mua sắm nhiều mới thúc đẩy các nhà sản xuất tăng sản lượng. Đó là 1 thực tế đúng, nhưng chưa đủ. Vì ý thức và hướng đến lối sống tiêu dùng các sản phẩm thân thiện với môi trường, gen Z cũng đòi hỏi các nhà sản xuất phải gắn được yếu tố xanh vào trong quy trình sản xuất và trong sản phẩm. Như vậy, rõ ràng các đơn vị kinh doanh có yếu tố xanh, có các hoạt động hướng đến môi trường - xã hội và có trách nhiệm trong kinh doanh đang được thế hệ khách hàng và người tiêu dùng mới ưa chuộng hơn.

Khía cạnh cuối cùng của ESG là quản trị doanh nghiệp. Trong bộ tiêu chí đánh giá các tiêu chí ESG thì G (Governance) là nhóm đánh giá liên quan đến các hoạt động của tổ chức đảm bảo tính hiệu quả, minh bạch, đạo đức kinh doanh và tuân thủ các quy định địa phương. Đây là yếu tố mà rất nhiều doanh nghiệp SMEs tại Việt Nam không đạt được. Nguyên nhân là do năng lực quản trị của đội ngũ đứng đầu doanh nghiệp SMEs còn hạn chế về nhiều mặt: kiến thức chuyên ngành, khả năng tiếp cận và học hỏi những kiến thức sâu về quản trị; tư duy về việc hoạt động kinh doanh của 1 doanh nghiệp nhỏ không ảnh hưởng đến ai, hay luôn tìm cách lách mọi loại luật nhất có thể. 

Doanh nghiệp SMEs phải làm sao mới có thể đi theo dòng chảy ESG?

Đây quả thực là 1 bài toán khó đòi hỏi các chủ doanh nghiệp phải nghiên cứu và sáng tạo dựa trên nguồn lực của bản thân doanh nghiệp. Đi theo ESG thì cần phải bỏ tư duy và cách làm cũ, manh mún và chỉ vì lợi ích doanh nghiệp nên chi phí để chuyển đổi không hề thấp.  Nhưng đứng ở phía 1 người đang tìm hiểu và ủng hộ xu hướng ESG, tôi có ý tưởng như sau: 

• Chia nhỏ giai đoạn để thực hiện ESG: Tức là với 3 yếu tố môi trường - xã hội - trách nhiệm, doanh nghiệp sẽ dựa trên nguồn lực của mình để chọn thực hiện khía cạnh nào trước. Ví dụ bạn có thể chọn làm mạnh yếu tố môi trường - quản trị (EG); xã hội - quản trị (SG).

• Sử dụng đòn bẩy về tài chính hoặc năng lực sản xuất của đơn vị khác để kinh doanh xanh. Ở đây tức là doanh nghiệp bạn không còn làm đơn lẻ mà kết hợp với những doanh nghiệp khác có nguồn lực mà bạn không có. Tất nhiên điều này nói thì dễ nhưng làm thì khó bởi rào cản về lợi ích doanh nghiệp của từng bên. 

• Sử dụng đòn bẩy về chính sách của chính phủ để tham gia cộng đồng ESG nhằm tận dụng các ưu đãi của chính phủ cho các doanh nghiệp theo hướng ESG. 

• Đưa các nhóm cộng đồng vào trong mô hình kinh doanh để tạo thực hiện giá trị xã hội. 

• Chủ doanh nghiệp SMEs chắc chắn phải nâng cao năng lực nhận thức về quy chế, chính sách của nhà nước trong quản trị doanh nghiệp; nâng cao hiểu biết các hoạt động quản trị kinh doanh trong doanh nghiệp. Không thể làm và quản trị theo bản năng như đại đa số hiện tai.

Đây mới chỉ là những ý tưởng ban đầu để các doanh nghiệp SMEs có thể chuyển mình theo xu hướng doanh nghiệp ESG. Trong các bài viết sắp tới, mình sẽ bổ sung thêm ý tưởng cũng như tìm kiếm các phương pháp triển khai vào thực tế. Hi vọng có doanh nghiệp SMEs nào đó thích định hướng này để cùng nhau tìm hiểu và triển khai.